Przemoc w rodzinie

Zjawisko przemocy w rodzinie jest nie zjawiskiem nowym, jej stosowanie w poprzednich czasach było usankcjonowane przez wielowiekową tradycję i prawo. Prawo rzymskie zezwalało ojcu na decydowanie o losach swojej rodziny, a kary fizyczne wobec dzieci jeszcze do niedawna były traktowane jako zwykłe metody wychowawcze. Niemniej jednak obecnie istnieje ustawowy zakaz stosowania przemocy fizycznej, psychicznej, emocjonalnej, seksualnej i ekonomicznej.

Przemoc domowa jest definiowana jako sytuacja, gdy osoba wspólnie zamieszkująca gospodarstwo domowe (członek rodziny) używa gróźb, szantażu albo swojej przewagi fizycznej, ekonomicznej, by skrzywdzić kogoś fizycznie lub psychicznie. Jest to krzywdzenie swoich najbliższych. W 2005 roku w Polsce uchwalono Ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Przepisy ustawy definiują przemoc jako: jednorazowe albo powtarzające się umyślne działaniu lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. 

Przemoc w rodzinie: kiedy ma miejsce? 

Przemoc domowa zachodzi wtedy, gdy członek gospodarstwa domowego próbuje wymusić uległość, wykorzystując swoją przewagę skłonić do określonego zachowania, bądź upokarza innych członków rodziny. Udowodnienie przemocy domowej bywa trudne, najczęściej uznaje się, że ma ona miejsce, gdy spełnione zostaną następujące cechy: 

-relacje mają charakter podporządkowania, jedna ze stron wykorzystuje przewagę by zdominować drugą stronę,

-działania sprawcy są zamierzone, 

-poprzez działania sprawcy następuje naruszenie dóbr osobistych i praw jednostki

-działania sprawcy wywołują u ofiary poczucie krzywdy, bólu, cierpienia, narażają ofiarę na utratę zdrowia (także psychicznego) i życia.

Formy przemocy w rodzinie i jej przykłady.

Najbardziej zauważalną formą przemocy jest naruszenie nietykalności cielesnej, zostawia ona na ciele ofiary widoczne ślady. Działanie takie jest też najłatwiejsze do udowodnienia sprawcy, ofiara może wykonać obdukcję lekarską, udokumentować zadane jej krzywdy. Sprawca wykorzystuje przewagę fizyczną, zadając ofierze fizyczny ból. Można wyróżnić przemoc fizyczną czynną (na przykład bicie, kopanie, duszenie) i bierną (zabranianie spożywania posiłków, zamykanie w odosobnieniu). 

Przemocą w rodzinie jest także naruszanie godności osobistej, ta forma jest trudna do udowodnienia, sprawca przez długi czas może pozostać bezkarny. Naruszeniem godności są ataki werbalne i niewerbalne, sprawca dąży do podporządkowania sobie ofiary, wywołując u niej poczucie zaniżonej wartości. Taka forma przemocy często współwystępuje obok przemocy fizycznej. Przykłady takich działań to: naśmiewanie, lekceważenie, kontrolowanie, poniżanie, wyzywanie. Przemocą psychiczną jest także nękanie, śledzenie, szantażowanie. 

Inną formą przemocy jest przemoc seksualna– sprawca narusza sferę wolności seksualnej, narusza intymność ofiary, zmuszając ją do współżycia lub zaspokajania innych potrzeb seksualnych. Przemocą seksualną jest także nakłanianie do oglądania pornografii, ocenianie, komentowanie i wyśmiewanie sprawności i atrakcyjności seksualnej ofiary. Ta forma przemocy często bywa lekceważona przez organy ścigania, ofiara zgłaszająca takie działania bywa ignorowana, a gwałt małżeński do niedawna był pojęciem tabu, sprawca rzadko bywał karany. 

W rodzinie może dochodzić także do przemocy ekonomicznej. Zabronionym zachowaniem jest pozbawianie środków do życia, pozbawianie wynagrodzenia, zmuszanie do zaciągania pożyczek. Jeśli potrzeby dzieci w rodzinie są zaniedbywane przez rodziców, ich potrzeby nie są zaspokajane (i jest to celowe, zamierzone działanie) to także można mówić o przemocy materialnej. Formą przemocy jest także stałe zaniedbywanie różnych potrzeb: emocjonalnych, psychicznych. Odmówienie choremu członkowi rodziny opieki i pomocy także zalicza się do przemocy w rodzinie. 

Jestem ofiarą przemocy w rodzinie – co robić?

Sprawcami przemocy w rodzinie najczęściej są mężczyźni, stąd też wiele kampanii przeciwdziałających przemocy skierowanych jest do kobiet. Jednak mężczyźni będący ofiarami przemocy coraz częściej przełamują wstyd i również zgłaszają się po pomoc. Przede wszystkim ofiara przemocy musi uświadomić sobie, że nie jest niczemu winna, nie może usprawiedliwiać przemocy. Działania sprawcy się powtarzają i często przybierają z czasem na sile.

Ofiary przemocy domowej powinny złożyć na policji zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Rodzina, w której stwierdzono występowanie przemocy, mają założoną tzw. niebieską kartę- jest to oficjalny dokument, w którym wymieniane są fakty związane z przemocą, często też jest dowodem podczas rozpraw rozwodowych. Jeśli z jakichś względów potrzebujesz wsparcia lub pomocy, ale nie chcesz nadawać sprawie oficjalnego toku możesz zadzwonić na “Niebieską linię”. Podczas rozmowy konsultanci udzielą Ci wsparcia i porad. Skontaktuj się z prawnikiem, który wyjaśni, jakie prawne kroki możesz podjąć jako ofiara przemocy w rodzinie.

Przemoc psychiczna w rodzinie

Przemoc psychiczna jest jednym z przestępstw, które z uwagi na ich charakter są niezwykle trudne o udowodnienia. Szczególnie przemoc o charakterze psychicznym w rodzinie ma na tyle specyficzny charakter i sam przebieg przestępczego zachowania, że w praktyce może sprawiać nie lada problem o charakterze stricte dowodowym. W pierwszej kolejności należy podkreślić, iż znęcanie częstokroć odbywa się w zaciszu domowych 4 ścian. Dodatkowo między sprawca a ofiarą istnieją określone zależności, co w żadnym stopniu nie ułatwia tak przełamania bariery psychicznej by zwrócić się o pomoc do osób i podmiotów trzecich jak też powiadomić właściwe organy ścigania jak też wdrożyć odpowiednie procedury prawne, w tym również zgromadzić i zabezpieczyć wiarygodny i wszechstronny materiał dowodowy, w oparciu o który  możliwym będzie sprawne procedowanie i finalnie wyciągnięcie określonych konsekwencji prawnych wobec sprawcy.

Jak udowodnić znęcanie?

Zaznaczyć należy, iż znęcanie psychiczne  nie ma wyczerpująco opisanych wszystkich form zachowania sprawcy. W szczególności można wyróżnić takie zachowania jak: lżenie, wyszydzanie, upokarzanie, znieważanie, straszenie, groźby bezprawne, ale także jak słusznie podniesiono w orzecznictwie Sądu Najwyższego także, min. sprowadzania do mieszkania osób nieakceptowanych przez domowników.

Jak już wskazano specyfika omawianego przestępstwa sprawia, że niemałych kłopotów nastręczają także kwestie natury dowodowej. W myśl ogólnej zasady obowiązującej w polskim postępowaniu karnym, w szczególności zasady prawdy materialnej jak też swobodnej oceny dowodów, dają szerokie pole manewru ofiarom omawianego przestępstwa. Należy mieć na uwadze, że każdy zgromadzony i zabezpieczony i przekazany dowód będzie stanowił przedmiot oceny podmiotu prowadzącego dane postępowanie w kontekście jego wiarygodności w aspekcie toczącego się postępowania bądź mającego być wszczętym ( na wstępnym etapie tuż po złożeniu stosownego zawiadomienia).

Wśród najbardziej charakterystycznych dowodów znajdujących swe miejsce w przypadku przestępstwa znęcania psychicznego wskazać należy:

1. Dowody z wyjaśnień podejrzanego/ oskarżonego – należy mieć na uwadze, iż standardowo dowód ten w postępowaniu karnym konfrontowany jest z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w danej sprawie, z uwagą, że podejrzany/oskarżony z uwagi na swój status w postępowaniu nie ma obowiązku mówienia prawdy w ramach przyjętej linii obrony.
2. Zeznania świadków – z istoty omawianego przestępstwa wynika, że najczęściej omawianym dowodem będą objęte zeznania osoby, która doświadczyła znęcania jak też najczęściej innych domowników.
3. Dowody z dokumentów – dotyczy to nie tylko dokumentacji związanej z następstwami stosowania przemocy psychicznej – dokumentacja medyczna, terapeutyczna potwierdzająca wystąpienie określonych skutków w sferze psychicznej poszkodowanego jak też zwierająca wskazania co do podjęcia określonego leczenia, terapii. Jednakże dowodów z dokumentów nie można ograniczać jedynie do w/w dokumentacji stricte medycznej. Wszakże każdy dokument, który jest swoistym nośnikiem wiedzy istotnej z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy winien być poddany wnikliwej analizie na etapie postępowania dowodowego. Wskazać należy chociażby na dokumentację wytworzoną co prawda na użytek innych postępowań, a mającą bezpośredni związek z zaistnieniem przestępstwa znęcania się, jako przykład wskazać należy chociażby, tzw. dokumentację niebieskiej karty, która może dostarczyć ważnych informacji do postępowania w przedmiocie znęcania się, jak i kiedy zainicjowana została wskazana procedura, z jakich powodów, jakie formy przemocy zostały zaobserwowane itp., czy zostały podjęte jakieś kroki, a jeśli tak to do jakich efektów one doprowadziły.
4. Dowody z nagrań – odnosi się zarówno do nagrań audio jak i video. Utrwalenie obrazu i/lub dźwięku z konkretnych zdarzeń częstokroć jest wiodącym dowodem w postępowaniach o takim charakterze. Zasadniczą sprawą jest przedstawienie nagrań wiarygodnie oddających faktyczny przebieg zdarzenia, co dotyczy czasookresu nagrania, braku ingerencji w utrwalony zapis, jego kompleksowość, dzięki czemu nosić on będzie cechę wiarygodnego i dowodzącego określonego zachowania sprawcy w danym czasookresie.
5. Wydruki korespondencji e-mail lub sms – utrwalone za ich pomocą treści mogą mieć duże znaczenie odnosząc się tak do samego przebiegu przestępstwa znęcania się psychicznego jak i ewentualnie kierowania pod adresem ofiary różnego rodzaju gróźb bezprawnych.
6. Zdjęcia – dzięki nim istnieje możliwość utrwalenia obrażeń samej ofiary jakich doznała ale także zniszczeń mienia jakich dokonał sprawca co pośrednio może mieć znaczenie w kontekście ostatecznej oceny zachowania sprawcy. Częstokroć bowiem przemoc psychiczna połączona jest z stosowaniem przemocy fizycznej wobec ofiary.

Obrona przed przestępstwem znęcania

W przypadku zaistnienia przestępstwa znęcania najgorszym wyjściem, które nie rozwiązuje w żadnym razie zaistniałego problemu jest udawanie, że problem nie istnieje ewentualnie, że sam się rozwiąże. Nie ma argumentów przemawiających za milczeniem i swoistym udawaniem, że nie ma problemu, kolokwialnym ,,chowaniem głowy w piasek’’.

Trzeba zgłosić fakt zaistnienia znęcania do powołanych instytucji i organów, które z jednej strony powołane są do ujawniania i ścigania  tego rodzaju nagannych zachowań. Z drugiej strony zasadnym jest skorzystanie z pomocy instytucji udzielających doraźnego wsparcia i pomocy ofiarom wskazanego rodzaju przemocy.

Zgłoszenie faktu stosowania przemocy psychicznej jest ze wszech miar zasadne i celowe. Z jednej strony pozwoli ukrócić podejmowanie dalszych zachowań przemocowych przez sprawcę. Z drugiej zaś umożliwi pociągnięcie do odpowiedzialności osoby sprawcy.

Wskazanym jest zgłoszenie podejrzenia popełnienia czynu zabronionego do właściwej ze względu miejsce zamieszkania jednostki policji. Pozwoli to na szybkie wszczęcie tak samego postępowania karnego jak i procedury tzw. niebieskiej karty.

Nie niej wskazanym jest zwrócenie się o zapewnienie ofierze (oraz częstokroć innym członkom rodziny) pomocy psychologicznej. Wizyta u wyspecjalizowanego psychologa umożliwi faktyczną ocenę co do konieczności wdrożenia dalszej terapii.